روی یکی از مهم‌ترین عناصر ریزمغذی در رشد گیاه محسوب می‌شود. این عنصر در ساختار بسیاری از پروتئین‌ها و آنزیم‌ها وجود دارد. با وجود این که گیاهان برای رشد به میزان کمی از این عنصر نیاز دارند اما کمبود روی می‌تواند مشکلات بسیار زیادی را با خود به همراه داشته باشد و حتی رشد گیاه را به طور کامل متوقف کند زیرا وجود روی در بسیاری از فرآیندها ضروری است.
در این مقاله، به بررسی کامل کمبود روی در گیاهان و خاک می‌پردازیم و علائم کمبود این عنصر در گیاهان مختلف را مورد بررسی قرار خواهیم داد. پس با ما همراه باشید.
نقش روی در رشد گیاهان مختلف
همانطور که در ابتدای مقاله نیز بدان اشاره شد، روی از جمله عناصر ریزمغذی است که نقش حیاتی در بسیاری از فرآیندهای مربوط به رشد گیاه دارد. به عنوان مثال، روی مسئول فعالسازی آنزیم‌هایی است که سنتز پروتئین‌های خاص را انجام می‌دهند. علاوه بر این، تشکیل کلروفیل و برخی از کربوهیدرات‌های موجود در گیاهان نیز بر عهده‌ی روی است. حتی روی در تبدیل نشاسته به قند نیز موثر است.
وجود این عنصر در بافت گیاهی موجب می‌شود تا گیاه در برابر دماهای پایین مقاوم شود و حساسیت کمتری داشته باشد. از دیگر موارد مهم از نقش روی در گیاهان می‌توان به کمک به تشکیل هورمون اکسین اشاره کرد.
هورمون اکسین، نقش بسیار مهمی در رشد و طویل شدن ساقه‌ی گیاهان دارد. در واقع، روی نقش مهمی در ساخت آمینواسیدها دارد. آمینو اسید تریپتوفان نیز در ساخت هورمون اکسین بسیار موثر است و ساخت این هورمون بدون وجود روی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل است که کمبود روی می‌تواند منجر به کاهش ارتفاع گیاه و توقف رشد ساقه شود.
نقش روی در درختان میوه
روی، نقش بسیار مهمی را در فعالیت‌های بیولوژیکی درختان میوه از قبیل عمل سنتز، تولید قند، ساخت پروتئین و باروری درختان میوه ایفا می‌کند. این عنصر همچنین مقاومت درختان میوه در برابر آفات و بیماری‌های مختلف را نیز به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
علائم کمبود این عنصر در درختان میوه مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال، علائم کمبود روی در درخت هلو شدیدتر از درخت گلابی است و با ریزش بسیار شدید برگ‌ها همراه می‌باشد. خسارت‌های ناشی از کمبود این عنصر در درختان میوه هسته‌دار و دانه‌دار بیشتر است.
کمبود این عنصر موجب اختلال در بسیاری از فعالیت‌های مهم بیولوژیکی درختان میوه می‌شود و در نتیجه، درخت میوه ضعیف می‌گردد. به عبارت دیگر، نمی‌توان انتظار میوه‌های باکیفیت از درختانی که دچار کمبود روی هستند، داشت.
علائم کمبود روی در گیاهان
کمبود روی در گیاهان مختلف به شکل‌های مختلفی ظاهر می‌شود. با این وجود، برخی از این علائم در میان گیاهان مشترک هستند. در برخی از گیاهان، کمبود روی به صورت زرد شدن برگ‌ها در حالی که رگه‌های اصلی همچنان سبز باقی می‌مانند، ظاهر می‌شود. در برخی دیگر، آسیب اصلی به برگ‌های جوان‌تر وارد می‌شود. گاهی‌اوقات، نیز این کمبود به یک اندازه برگ‌های جوان و برگ‌های پیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
برگ‌های جوان در مقایسه با برگ‌های پیر هم نازک‌تر و هم کوچک‌تر هستند. در صورتی که این برگ‌ها دچار کمبود شوند، بافت‌های مرده در حاشیه برگ ایجاد می‌شوند و به سرعت گسترش می‌یابند. از سوی دیگر، نقاط کلروتیک برگ‌ها نیز تغییر رنگ پیدا می‌کند. کمبود این عنصر در برخی از گیاهان منجر به تجمع برگ‌ها در ساقه می‌شود زیرا میان‌گره‌های کوچکی دارند.
کمبود روی در اکثر گیاهان موجب کاهش رشد می‌شود چراکه برگ‌های جدید نمی‌توانند رشد کنند یا میزان رشد آن‌ها آنقدر کم می‌شود که تنها برگ‌های کوتوله به وجود می‌آیند. به طور کلی، کمبود این عنصر در گیاهان به صورت علائم زیر ظاهر می‌شود:
- زرد شدن بین رگبرگ‌ها در برگ‌های جوان‌تر و نازک‌تر
- به وجود آمدن لکه‌های قهوه‌ای رنگ در برگ‌های پایین
- کوتاه شدن میان‌گره‌ها و در نتیجه، کوتاه شدن ارتفاع گیاه
- شکل برگ‌ها تغییر می‌کند
- رزته شدن بوته
- ضعیف شدن جوانه‌ها که در نهایت، منجر به کاهش گل‌دهی و شاخه‌دهی گیاه می‌شود.
چه عواملی منجر به کمبود روی در گیاهان می‌شود؟
کمبود روی معمولاً در خاک‌های شنی با pH بالا به وجود می‌آید. این نوع خاک‌ها، قلیایی هستند و حاوی مقدار زیادی کلسیم و فسفر می‌باشند. میزان بالای کلسیم و فسفر در خاک، دسترسی گیاه به روی را محدود می‌سازد. ترکیبات کلسیم‌داری از قبیل گچ یا آهک، میزان جذب روی توسط گیاه را به دلیل کاهش اسیدیته خاک کاهش می‌دهد. این موضوع در مورد فسفر نیز صادق است.
چه گیاهانی در برابر کمبود روی حساس‌تر هستند؟
کمبود این عنصر در تمامی گیاهان مشکل‌ساز است اما برخی از گیاهان نسبت به این کمبود حساس‌تر هستند. از جمله مهم‌ترین گیاهان حساس در برابر کمبود روی می توان به ذرت، گندم، برنج، پنبه و مرکبات اشاره کرد.
کمبود این عنصر در گیاهان چه تاثیری بر روی سلامتی انسان دارد؟
گفته می‌شود که بیش از نیمی از زمین‌های کشاورزی و زراعی دچار کمبود روی هستند. این کمبود هم بر گیاهان و هم بر سلامت انسان تاثیر منفی دارد. با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، کمبود روی می‌تواند یک تهدید نگران‌کننده برای سلامتی انسان، به خصوص کودکان به شمار رود. کودکان، روی موردنیاز بدن خود را از طریق مصرف گیاهان و سبزیجات تامین می‌کنند. به همین دلیل است که باید اقدامات پیشگیرانه‌ای در این زمینه صورت گیرد.
برای برطرف کردن این مشکل از چه کودهایی می‌توان استفاده کرد؟
پیش از هر چیز باید خاک برای مشخص شدن وضعیتش آزمایش شود. این آزمایش، بهترین روش تشخیص کمبود روی در خاک به شمار می‌رود. یکی از روش‌های برطرف کردن کمبود روی در خاک، از طریق اضافه کردن کودهای مناسب است. برخی از این کودها عبارتند از کودهای تک عنصره‌ای از قبیل سولفات روی، اکسید روی یا روی کلاته.
کود تک عنصره‌ی سولفات روی، رایج‌ترین کود برای برطرف کردن این مشکل به شمار می‌رود. با این وجود، توصیه می‌شود که کودهای ریزمغذی کامل که مانع از عدم تعادل عنصر می‌شوند را برای این منظور بکار برد زیرا عدم تعادل عنصر منجر به کمبود عناصر ریزمغذی دیگر نیز می‌شوند.
لازم به ذکر است که روی زمانی قابل جذب توسط گیاه است که به شکل محلول در آب باشد. کود ریزمغذی کلاته برای مدت زمانی طولانی‌تری به صورت محلول در خاک باقی می‌ماند و در نتیجه، گیاه زمان بیشتری برای جذب روی در اختیار دارد.
محلول‌پاشی روی نیز می‌تواند یک اقدام مکمل در جهت رفع مشکل باشد. با این وجود، اثربخشی آن نسبت به کاربرد خاکی روی کمتر است و نمی‌تواند به تنهایی یک راه‌حل موثر برای برطرف کردن کمبود روی در زمین‌های کشاورزی و زراعی به شمار رود.
