پروانه چوبخوار پسته

آفت پروانه چوبخوار پسته با نام علمی Kermania Pistaciella، یکی از مهم‌ترین آفات درخت پسته به شمار می­‌آید و سالانه خسارت­‌های جدی به باغ‌های پسته وارد می‌کند. این نوع آفت تک نسلی است و در دیگر محصولات مشاهده نمی‌شود. پروانه چوبخوار پسته در فصل زمستان به صورت لاروهای کامل در میان شاخه‌های درخت پسته زندگی می‌کند و سوراخ‌های کوچکی روی این شاخه‌ها ایجاد می‌نماید. بعد از آن، بر روی شاخه‌ها و نزدیک جوانه‌ها قرار می‌گیرند. متأسفانه این آفت اثر ظاهری مشهود بر روی درختان ندارد و پنهان بودن آفت موجب می‌شود بسیاری از کشاورزان توجه چندانی به این آفت نداشته باشند.

خوشه‌­ها و میوه­‌ها و شاخه‌­ها بخش‌هایی هستند که این آفت اثر خود را روی آنها می‌­گذارد. لاروهای آفت پروانه چوبخوار پسته وارد خوشه می­‌شوند و به‌صورت حرکت رفت و برگشتی تغذیه می‌کنند، سپس به نوک خوشه نزدیک شده و به شکل حلقه‌ای دور می‌زنند و ارتباط میوه‌های انتهایی را از خوشه اصلی قطع می­‌کنند و باعث خشکیدن میوه‌های انتهایی می‌شوند. کانال­‌های لاروی که در بافت چوبی شاخه و خوشه ایجاد می‌شوند، باعث انباشته شدن ذرات چوبی در داخل کانال‌ها شده و رشد شاخه را متوقف می‌­کند و کوتاهی شاخه را به وجود می‌آورد.

خسارت پروانه چوبخوار پسته

خسارت‌های ناشی از پروانه چوبخوار پسته به دو طریق صورت می‌گیرد:

از آنجایی که لاروهای پروانه چوبخوار پسته از مغز محور خوشه‌ها تغذیه می‌کنند، 5 تا 8 درصد از میوه‌های خوشه از بین می‌روند. گاهی‌اوقات، نیز خوشه‌ها در جوانی خشکیده می‌شوند و بر زمین می‌ریزند. لاروهای دیگر نیز وارد شاخه‌ها شده و از لارو آن‌ها تغذیه می‌کنند. این کار پروانه چوبخوار پسته باعث ایجاد دالان‌هایی در داخل چوب می‌شود. رشد این شاخه‌ها به تدریج کاهش پیدا می‌کند و هر ساله از میزان کل محصول کاسته می‌شود.

پروانه چوبخوار پسته یکی از مهم‌ترین آفات درختان پسته به شمار می‌رود. خسارت‌های ناشی از این آفت به دلیل تغذیه از محور خوشه و در نتیجه، خشک شدن میوه‌ها یا تغذیه از سر شاخه‌ها و ضعیف شدن آن‌ها رخ می‌دهد.

علائم آلودگی درخت به پروانه چوبخوار پسته

آلودگی درختان پسته به پروانه چوبخوار یکی از مشکلات جدی در باغات پسته است که می‌تواند به کاهش شدید تولید و حتی مرگ درختان منجر شود. علائم آلودگی به این آفت را می‌توان به شرح زیر توضیح داد:

1. حفره‌های دالان مانند: لاروهای پروانه چوبخوار با ایجاد دالان‌هایی در داخل چوب، به بافت درخت آسیب می‌زنند. این حفره‌ها معمولاً از سطح پوست درخت قابل مشاهده هستند.
2. خروج پودر چوب: به دلیل فعالیت لاروها و حفر دالان‌ها در چوب، پودر چوبی که از حفره‌ها خارج می‌شود، قابل مشاهده است و نشانه‌ای از فعالیت آفت در داخل چوب است.
3. ضعف و ریزش برگ‌ها: آسیب به سیستم غذایی درخت می‌تواند منجر به ضعف عمومی، ریزش برگ‌ها و کاهش رشد شود.
4. کاهش محصول: به دلیل کاهش قدرت درخت و آسیب به بافت‌های حیاتی، میزان محصول‌دهی درختان آلوده به شدت کاهش می‌یابد.
5. خروج شیره از تنه: در برخی موارد، ممکن است شیره‌ای از نقاط آسیب دیده روی تنه یا شاخه‌های درخت خارج شود.
6. مشاهده مستقیم آفت: در برخی موارد، ممکن است بتوان پروانه‌ها، لاروها یا پیله‌های آن‌ها را رو یا در نزدیکی درختان آلوده مشاهده کرد.

برای مبارزه با این آفت، اقدامات پیشگیرانه و درمانی متعددی وجود دارد، از جمله استفاده از روش‌های بیولوژیکی، استفاده از طعمه‌ها و تله‌ها، اجرای مدیریت مناسب باغ و در صورت لزوم، استفاده از سموم شیمیایی. مشورت با متخصصان کشاورزی برای انتخاب بهترین روش مدیریت آفت در هر مورد خاص توصیه می‌شود.

ریخت‌شناسی آفت پروانه چوبخوار پسته

رنگ بال­‌های جلویی این پروانه تیره‌رنگ با یک لکه زرد رنگ لوبیایی شکل در بخش میانی و یک لکه کوچک زرد رنگ در انتهای آن بال است. بال‌های عقبی به رنگ زرد روشن و به شکل خنجری هستند. تخم‌های این حشره زرد رنگ و بیضوی شکل هستند، که شیارهای طولی بر روی آن وجود دارد. لاروهای این پرنده در هنگام تخم‌ریزی بسیار ریز و سفید هستند که با افزایش سن شفاف‌تر می‌­شوند و در سن چهارم به خاکستری تغییر رنگ می‌دهند.

پروانه چوبخوار پسته در زمستان به‌صورت لاروی کامل در داخل شاخه‌های درخت پسته سر می‌کنند. لاروهای این آفت به طول 10 تا 12 میلی‌متر و به رنگ خاکستری تیره هستند. لاروها در اواخر بهمن و اوایل اسفند به‌محض افزایش دمای محیط (10 درجه سانتی‌گراد) و تغییر شرایط آب و هوایی با ایجاد حفره­‌هایی در روی سرشاخه‌ها از آن خارج می‌شوند. این لاروهای خارج شده بعد از حدود 2 ساعت به شفیره تبدیل می‌شوند. بال و بدن آن به رنگ تیره و پوشیده از فلس و براق است.

پیله‌ها در یک زمان مشخص (اوایل فروردین تا اوایل اردیبهشت) همگی تبدیل به پروانه می­‌شوند و به یک‌باره شاهد حجم بالایی از این آفت خواهیم بود. حشرات کامل پروانه چوبخوار پسته که طولی در حدود 8 الی 11 میلی‌متر و عرضی حدود 11 الی 13 میلی‌متر دارند که معمولاً از اوایل فروردین ماه ظاهر می‌­شوند و بعد از جفت‌گیری، حشره ماده روی قسمت‌های انتهایی خوشه و انتهایی شاخه‌های جوان (محل اتصال برگ به شاخه) تخم‌ریزی خود را انجام می­‌دهند و بین 45 تا 55 تخم می­‌گذارند.

انواع روش‌های کنترل و مبارزه با پروانه چوبخوار پسته

بهترین زمان برای کنترل آفت پروانه چوبخوار پسته از انتهای زمستان یعنی زمانی که بیشتر لاروها از سرشاخه‌ها بیرون آمده‌­اند و به شفیره تبدیل شده‌­اند تا اوج ظهور حشرات کامل و یک هفته بعد از آن که تقریبا در تاریخ بین 23 تا 28 فروردین قرار دارد، است. برای کنترل انواع آفات، باید مطالعه زیست­ شناسی آفت انجام شود تا بتوان انتخاب مناسب‌ترین زمان برای کنترل آن را انتخاب کرد.

مبارزه زراعی با آفت پروانه چوبخوار پسته

بهترین راه مبارزه با پروانه چوبخوار پسته هرس شاخه‌های آلوده و جمع‌آوری و نابودی آن‌ها است. خشک شدن دانه‌های انتهایی خوشه‌ در خردادماه و تیرماه و همچنین وجود خط­‌های قهوه‌ای رنگ در قسمت مرکزی سرشاخه‌ از آثار تغذیه لاروها و حضور این آفت در باغ است. البته در فصل زمستان هم این آفت به‌صورت لارو درون شاخه­‌ها دیده می‌شود.

بیش از حد معمول لاغر و باریک شدن، به سمت زمین متمایل شدن و عدم استحکام جوانه­‌ها بر روی شاخه‌­ها از نشانه‌­های آلوده شدن است. در کنار هرس دقیق شاخه­‌های آلوده، سوزاندن آن‌ها هم باید اتفاق بیفتد. از دیگر نکات برای جلوگیری از شیوع و گسترش این آفت رعایت فاصله مناسب درختان است. این آفت در باغ­‌هایی بیشتر دیده می­‌شود که تراکم درختان بسیار زیاد است.

مبارزه فرمونی یا غیرشیمیایی

مبارزه فرمونی یا غیرشیمیایی از روش‌­هایی است که به جمع‌آوری و نابودی حشرات و همچنین ردیابی، تخمین و کاهش جمعیت آفت و مشخص کردن مناسب‌ترین زمان سم‌پاشی و تعیین پیک ظهور و فعالیت حشرات بالغ کمک زیادی می‌کند. با استفاده از این روش می‌توان دوره ظهور (شروع، اوج و خاتمه) حشرات کامل پروانه چوبخوار پسته را تعیین کرد. زیرا اوج ظهور حشرات کامل این آفت برای تعیین زمان مبارزه کاربرد اساسی دارد.

در این رابطه بر اساس بررسی‌های انجام شده، نوع تله (سینی، دلتا و استوانه‌ای) بر میزان جلب حشرات کامل اختلاف معنی‌داری ندارد. هرکدام از تله‌ها که هزینه کمتری دارد و استفاده از آن‌ها راحت‌تر است را می‌توان در ردیابی آفت استفاده نمود. فاصله تله از زمین در میزان جلب آفت بسیار مؤثر است، زمانی که فاصله بیشتری از سطح زمین داشته‌­اند، بیش­ترین جلب و جذب اتفاق افتاده است.

با استفاده از تعداد حشرات جلب شده توسط تله‌ها می‌توان جمعیت آفت پروانه چوبخوار پسته و میزان خسارت آن را در همان سال تخمین زد. این بررسی‌­ها نشان می‌­دهد که با افزایش جلب و جذب حشرات کامل نر به تله، درصد آلودگی خوشه‌ها و شاخه­‌ها به‌صورت خطی افزایش پیدا می‌کند. با استفاده از این رابطه خطی می‌توان بر اساس تعداد حشرات کامل نر جلب شده به تله فرمونی درصد آلودگی خوشه‌ها در زمان برداشت را تخمین زد. تکنیک جلب و کشتار به صورتی است که حشره به‌وسیله ماده فرمونی جلب شده و در معرض ماده کشنده قرار می‌گیرد و به‌طور مؤثر آن حشره از جمعیت حذف می‌شود.

امروزه، استفاده از این روش برای شکار انبوه آفت نیز استفاده می‌شود؛ اما به دلیل اینکه باغات پسته پیوستگی دارند، در بسیاری از مناطق نظیر استان کرمان که منجر به سطوح کشت بسیاری بزرگی شده‌­اند، شکار انبوه آفت عملاً غیرممکن است و بسیار کم تأثیر خواهد بود. البته در باغات و مناطقی که سطح کشت‌ وسیعی ندارند و یا با فاصله­‌های مناسب از سایر باغات حالت ایزوله‌ای دارند، شکار انبوه پروانه چوبخوار پسته روش مؤثری برای کنترل این آفت گزارش شده است.

کنترل بیولوژیک آفت پروانه چوبخوار پسته چگونه است؟

پانزده گونه زنبور پارازیتوئید از جمله زنبورهای Chelonus و Centistidea بر روی آفت پروانه چوبخوار پسته اثر گذارند و آن‌ها را از بین می‌برند. حدود 53 درصد از جمعیت آفت در باغ‌های پسته به‌طور طبیعی کنترل می‌شوند. میزان تلفات این آفت به‌وسیله عوامل طبیعی در مناطق مختلف پسته‌کاری استان کرمان از 40 تا 55 درصد اعلام شده است.

همچنین در بررسی‌های انجام‌شده عدم مبارزه شیمایی در طول دوره خروج لارو تا ظهور حشرات کامل این آفت باعث افزایش جمعیت زنبورهای پارازیتوئید پروانه چوبخوار پسته شده است. در عین حال خسارت آفت بر اساس خوشه‌های آلوده در همان حد ثابت باقی‌ می­‌ماند؛ بنابراین با رعایت اصول حفاظت از دشمنان طبیعی آفات، زنبورهای پارایتوئید پروانه چوبخوار پسته موجب تعدیل و کم شدن جمعیت آفت می‌شود. بر همین اساس در صورتی که جمعیت این آفت در باغ زیاد نباشد، سم‌پاشی روی پیله شفیرگی این آفت توصیه نمی‌شود.

مبارزه شیمیایی با آفت پروانه چوبخوار پسته

برای مبارزه شیمیایی با آفت پروانه چوبخوار پسته می‌توان از حشره‌کش‌های مختلف هم‌زمان با اوج ظهور حشرات کامل استفاده کرد. مهم‌ترین نکته در مورد مبارزه شیمیایی توجه به زمان مناسب استفاده از سموم و آفت­کش‌­ها است. با توجه به بررسی و مشاهدات بهترین زمان برای مبارزه، هنگامی است که جمعیت حشره بالغ به حداکثر خود رسیده باشد. در ماه اسفند که شفیره پروانه چوبخوار پسته بر روی شاخه‌ها قرار دارد با ترکیب روغن ولک پانزده در هزار به علاوه دیازینون یک و نیم در هزار و یا روغن ولک 15 در هزار به علاوه دورسبان یک و نیم در هزار می‌توان نسبت به کنترل شفیره و در نتیجه کاهش جمعیت آفت برای سال بعد اقدام کرد.

در باغ‌­ها می‌توان ‏بر اساس جمعیت آفت پروانه چوبخوار پسته تصمیم گرفت که مبارزه انجام شود یا نشود؛ بنابراین باید ابتدا جمعیت آفت تخمین زده شود. اگر جمعیت کم و خسارت واردشده کمتر از هزینه مبارزه باشد، لازم نیست مبارزه صورت گیرد. در صورتی که جمعیت زیاد باشد، برای جلوگیری از خسارت آفت باید مبارزه شیمیایی انجام دهید. چون لاروها پس از تخم‌ریزی وارد خوشه و یا شاخه می‌شود، مبارزه شیمیایی مؤثر نیست. لذا لازم است با روش‌های مختلف زمان مبارزه به‌طور دقیق تعیین شود. این بازه زمانی ممکن است بیش از یک ماه طول بکشد.

در این مدت حشرات بالغ پروانه چوبخوار پسته، تخم‌ها و لاروهای سن اول، هدف خوبی برای سم‌پاشی‌ هستند. این زمان با تعیین پیک پرواز حشرات کامل در باغ انتخاب و با استفاده از داده‌های هواشناسی و همچنین به‌کارگیری تله‌های فرمونی امکان‌­پذیر است. همچنین برای اثربخشی بیشتر سم‌پاشی، پیک پرواز حشرات بالغ تعیین شده و حداکثر تا یک هفته بعد از اوج پرواز باید سم‌پاشی علیه این آفت انجام گیرد. حشره‌کش‌های توصیه شده برای از بین بردن این آفت شامل لوفنورون 1.5 در هزار، لوفنورون به علاوه فنوکسیکارب 1.5 در هزار، متوکسی فنوزاید 0.5 در هزار به علاوه روغن ولک، هگزافلومورون 1 در هزار به علاوه 5 در هزار روغن ولک است.

با توجه به اثرات سوء و مخرب سموم شیمیایی در محیط‌ زیست انسان و سایر جانداران که باعث از بین رفتن حشرات مفید و دشمنان طبیعی آفات و نیز مقاوم شدن آفات نباتی در مقابل سموم می‌شود، مقابله با استفاده از تله فرمونی در دستور کار کشاورزان قرار گرفته است. اهمیت این روش در این است که دیگر جان انسان­‌ها به خطر نمی‌­افتد و در مواجهه با آثار باقی­مانده بر محصولات کشاورزی و جلوگیری از ابتلا به بیماری­‌های صعب­‌العلاج بسیار مؤثر است.

دلایل پیدایش و افزایش پروانه چوبخوار پسته

پیدایش و افزایش آفت پروانه چوبخوار پسته دلایل مختلفی دارد که در زیر به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.

• عدم انتخاب زمان درست برای مبارزه و کنترل آفت
• عدم تعیین زمان دقیق و دست برای سم­پاشی
• بر اثر سم­پاشی و استفاده از سموم نامناسب دشمنان طبیعی این آفت کاهش پیدا می‌کنند.

نتیجه‌گیری

انتخاب مناسب­‌ترین زمان برای کنترل آفت پروانه چوبخوار پسته بسیار مهم و حیاتی است که باید با مطالعه زیست­ شناسی آفت انجام شود. در عین حال باید سم­‌پاشی در زمان درست توسط کشاورزان انجام شود. زیرا دیرتر یا زودتر انجام شدن آن باعث پیدایش و افزایش این حشره می­‌شود. در نهایت می‌­توان گفت استفاده درست از سموم کم‌خطر، دشمنان طبیعی این آفت را حفظ می‌کند که برای کنترل این آفت بسیار تاثیرگذار هستند.