کود حیوانی یکی از پرکاربردترین کودهای موجود در بازار است که از فضولات حیوانی و مواد بستری حیوانات از قبیل گاو، گوسفند، اسب، مرغ و سایر پرندگان به دست می‌آید. به طور کلی، از کود حیوانی در کشاورزی به منظور اصلاح بافت خاک و همچنین، تغذیه‌ی گیاهان استفاده می‌شود. کیفیت این کود به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد از جمله نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، تغذیه دام، میزان پوسیدگی کود، میزان سدیم و بذر علف‌های هرز، لارو و تخم حشرات، شن و نوع خاک.
در این مقاله، به بررسی انواع کود حیوانی، نحوه و زمان استفاده‌ی آن می‌پردازیم.
انواع کود حیوانی و خصوصیات هر یکی از آن‌ها
همانطور که گفته شد، کود حیوانی از فضولات حیوانات مختلفی به دست می‌آید. بر این اساس، می‌توان کود حیوانی را طبقه‌بندی کرد:
1. کود اسبی
کود اسبی نسبت به سایر کودها خشک‌تر است و مقدار قابل توجهی ازت دارد. از آنجایی که به سرعت تخمیر شده و حرارت زیادی تولید می‌کند، به آن کود گرم نیز گفته می‌شود. به طور کلی، استفاده از کود اسبی بیشتر برای مناطق سرد و مرطوب رایج است. توصیه می‌شود که از این نوع کود حیوانی برای تقویت گیاهان گل‌دار، صیفی، گیاهان ریشه‌ای، غده‌ای و سبزی‌هایی که رشد سریع و عمر کوتاهی دارند، استفاده شود.
لازم به ذکر است که کود اسبی دارای مقدار زیادی بذر علف‌های هرز است چراکه اسب مقدار زیادی علف می‌خورد و عادت به نرم کردن غذای خود ندارد. به همین دلیل است که مقدار زیادی از بذر علف‌های هرز به طور سالم از دستگاه گوارش بدن اسب عبور می‌کنند.
2. کود گاوی
کود گاوی در مقایسه با کود اسب دارای میزان آب بیشتری است به طوری که 80 درصد از آن را رطوبت تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، سرعت تجزیه‌ی کود گاوی به کندی صورت می‌گیرد و حرارت چندان زیادی تولید نمی‌کند. به همین دلیل است که به آن کود سرد گفته می‌شود.
گاو نیز مقدار زیادی علف می‌خورد اما به دلیل جویدن زیاد، تعداد کمی از بذر علف‌های هرز از دستگاه گوارش آن عبور می‌کند. در نتیجه، کود گاوی در مقایسه با کود اسبی از بذر علف‌های هرز کمتری برخوردار است. به منظور آزادسازی مواد غذایی موجود در کود گاوی، حداقل به 18 ماه زمان نیاز است.
3. کود گوسفندی
کود گوسفندی از جمله کودهایی است که خیلی سریع تجزیه می‌شود و بسیار خشک است. از سوی دیگر، حرارت نسبتاً زیادی نیز تولید می‌کند؛ در نتیجه، کود گرم محسوب می‌شود.
4. کود مرغی (کود حاصل از سایر پرندگان)
کود مرغی حاوی مقدار زیادی مواد مغذی برای رشد گیاهان است اما باید به میزان مصرف آن دقت کرد. مصرف بیش از اندازه‌ی کود مرغی موجب سوختگی گیاهان می‌شود. به همین دلیل است که توصیه می‌شود آن را با انواع دیگری از کودها مخلوط کنید. لازم به ذکر است که نسبت کربن در این کودها بسیار بالاست.
اهمیت کود حیوانی در زمینه‌ی کشاورزی و زراعت
از جمله مهم‌ترین فواید کود حیوانی برای زمین‌های زراعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اصلاح و بهبود ساختار خاک
- تامین مواد مغذی مورد نیاز برای رشد گیاهان
- کمک به افزایش تولید محصول
- تامین مواد آلی مورد نیاز خاک به خصوص زمانی که هوموس خاک به دلیل ناکافی بودن بقایای گیاهی به جای مانده در خاک در محدوده‌ی مورد نیاز نباشد.
- افزایش نفوذ آب در خاک
- افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک
- جلوگیری از فرسایش خاک از طریق کاهش میزان تبخیر آب موجود در خاک
- تسهیل عملیات زراعی
- بهبود هوادهی خاک به دلیل داشتن مواد آلی به میزان قابل توجه
- آماده کردن دی اکسید کربن، اسید آلی و مواد غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه
- افزایش pH خاک به دلیل قلیایی بودن کود حیوانی که البته به تدریج اتفاق می‌افتد
- افزایش میکروارگانیسم‌ها و بهبود فعالیت بیولوژیکی خاک
یکی از دلایل اصلی استفاده از کود حیوانی برای رشد گیاهان از زمان‌های گذشته تاکنون، وجود هوموس در این نوع کود است. منظور از هوموس، مواد آلی هستند که توسط فعالیت میکروارگانیسم‌ها تجزیه می‌شوند، بخشی از مواد مغذی خود را از دست می‌دهند و به خاک قهوه‌ای رنگ یا سیاه تبدیل می‌گردند. لازم به ذکر است که فعالیت میکروارگانیسم‌ها به رطوبت، درجه حرارت و به طور کلی، آب و هوا بستگی دارد.
زمان مناسب برای استفاده از کود حیوانی
به طور کلی، توصیه می‌شود که هر نوع کود در زمان کاشت گیاه مورد استفاده قرار گیرد. این موضوع در مورد کود حیوانی نیز صادق است. به عبارت دیگر، کودهای حیوانی کاملاً تخمیر شده باید همزمان با کاشت در کنار کودهای شیمیایی بکار روند.
از طرف دیگر، فصل بهار بهترین زمان برای استفاده از کود حیوانی است زیرا تاثیر مواد مغذی درون این نوع کود در فصل پاییز بسیار کمتر است. در صورت استفاده از انواع مختلف کودهای حیوانی برای خاک‌هایی با بافت ریز می‌توان زمان استفاده را پاییز و اوایل زمستان نیز در نظر گرفت چراکه هدر رفت مواد غذایی کمتر رخ می‌دهد.
نحوه‌ی نگهداری از کود حیوانی و مصرف آن
به منظور جلوگیری از هدر رفت مواد غذایی لازم است تا کود حیوانی را یکجا دپو و آماده کنید. برای این منظور، به موارد زیر توجه کنید:
- کودها باید در محل موردنظر فشرده شوند.
- رطوبت مورد نیاز در دپو و آماده‌سازی کود حیوانی تامین شود.
- کود حیوانی باید تا حد امکان در فضای بسته نگهداری شود اما باید هوا در محیط نگهداری جریان داشته باشد.
- کود دپو شده نباید جابه‌جا شود.
به منظور استفاده از کود حیوانی در یک زمین کشاورزی، لازم است تا آن را در زمین پخش کرد و سپس، با شخم به زیر خاک برد. این که کود در چه عمقی مصرف شود، به نوع خاک، نوع کود و همچنین آب و هوا بستگی دارد.
میزان مصرف این نوع کود نیز به عوامل بسیار زیادی از قبیل مواد آلی خاک، بافت خاک، نوع گیاه مورد کشت، میزان بارندگی و غیره بستگی دارد. به عنوان مثال، خاک‌هایی که دچار کمبود مواد آلی هستند، نیاز به کود حیوانی بیشتری دارند. از سوی دیگر، خاک‌های سنگین نیاز کمتری به کودهای حیوانی در مقایسه با خاک‌های سبک دارند. هر چه میزان بارندگی در یک محیط بیشتری باشد، نیاز به کود حیوانی نیز بیشتر خواهد بود.
سخن پایانی
کود حیوانی از زمان قدیم تاکنون به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع کود در رشد و پرورش گیاهان بکار می‌رود. این کود علاوه بر تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه، خصوصیات فیزیکی خاک را نیز اصلاح می‌کند. استفاده از این کود در زمین‌های زراعی گیاهان پرارزشی مانند سیب زمینی، ذرت، پنبه، چغندرقند و انواع سبزیجات بسیار رواج دارد. هر چه میزان بذر علف‌های هرز، تخم و لارو حشرات در کود کمتر باشد، کیفیت آن بیشتر خواهد بود.
